کالای متروکه یکی از مهم‌ترین اصطلاحات در حوزه‌ی تجارت بین الملل است که هر تاجر و بازرگانی باید پیش از هرگونه اقدامی در زمینهی فرآیندهای صادراتی و وارداتی، با آن آشنا باشد و قوانین مشخص شده در این زمینه را به خوبی بشناسد.
کالای متروکه
کالای متروکه به آن دسته از کالاهای وارداتی یا صادراتی اطلاق می‌شود که بیش از حد مجاز در انبار گمرک نگهداری شده‌اند. کالاهای وارداتی پس از حمل و نقل و گذر از مرزهای جغرافیایی به کشورهای مقصد وارد می‌شوند و ابتدا از اداره‌ی گمرک می‌گذرند تا به دست صاحبان خود برسند و صاحبان کالا موظف هستند که با ارائه‌ی اسناد و مدارک مورد نیاز، به ادراه‌ی گمرک مراجعه نموده و کالای وارداتی خود را از گمرک ترخیص نمایند، حال چنانچه کالایی به گمرک وارد شود و صاحب آن پس از گذشت 4 ماه به گمرک مراجعه ننماید و یا در خصوص ارائه‌ی اسناد و مدارک ترخیص کالای وارداتی تاخیر نماید، آن کالا به عنوان کالای متروکه شناخته می‌شود و توسط اداره گمرک ضبط و در نهایت به فروش می‌رسد.
قوانین و مقررات کالاهای متروکه
در خصوص متروکه شدن کالا، قوانین و مقرراتی متعددی در این زمینه تدوین شده که نشان می‌دهد هر کالایی شرایط خاصی برای متروکه شدن دارد، اما به طور کلی در گمرک فرودگاه‌های کشور هر نوع کالای وارداتی پس از گذشت دو ماه از زمان صدور اولین قبض انبار و در سایر اماکن گمرکی از جمله گمرک‌های زمینی و دریایی، پس از گذشت چهار ماه، کالای وارداتی به عنوان کالای متروکه شناخته می‌شود.
یکی از قوانین و مقررات مهم در این زمینه که تجار و بازرگانان حتما باید به آن آتوجه داشته باشند، این است که پس از گذشت زمان مقرر از متروکه شدن کالاها صاحبین کالا می‌توانند مجددا به اداره‌ی گمرک مراجعه نموده و در خصوص ترخیص کالای خود، از گمرک مربوطه مهلت بگیرند، به این صورت که ترخیص کالای خود را در گمرک‌های زمینی و دریایی به مدت چهار ماه و در گمرک های فرودگاهی به مدت دو ماه مجددا تمدید نمایند.
کالاهای متروکه‌ی وارداتی و صادراتی
کالاهای متروکه‌ی وارداتی و صادراتی، کالاهایی هستند که ظرف مدت زمان قانونی از گمرک ترخیص نشده و همچنان پس از گذشت چندین ماه از تاریخ صدور اولین قبض انبارداری در انبار اداره گمرک باقی مانده است و در این خصوص تفاوتی بین کالاهای وارداتی و صادراتی به لحاظ مدت زمان تعیین شده به صورت موقت و دائمی وجود ندارد؛ یعنی قوانین تدوین شده در این زمینه برای هر دو نوع کالای صادراتی یا وارداتی یکسان می‌باشد.
دلایل متروکه شدن کالاهای وارداتی در اداره گمرک
یک کالای وارداتی در مرحله‌ی اول به دلیل مراجعه نکردن صاحب کالا به گمرک و عدم انجام تمام تشریفات ترخیص کالا، متروکه اعلام می شود و همین عدم مراجعت تجار به گمرک به منظور ترخیص کالاها می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد.
- عدم مراجعت صاحب کالا به گمرک به دلیل نداشتن مجوزهای لازم در زمینهی واردات کالا و ترخیص آن‌ها از اداره‌ی گمرک کشور
- عدم مراجعت صاحب کالا به گمرک به دلیل کامل نبودن مدارک و اسناد مورد نیاز گمرک در زمینهی صدور مجوز ترخیص کالا
- عدم مراجعت صاحب کالا به گمرک به دلیل نداشتن مجوزهای اداره‌ی بهداشت و استاندارد در خصوص تایید کالاهای وارداتی
- کمبود نقدینگی صاحب کالا در زمینهی پرداخت هزینه‌های ترخیص
سرنوشت کالاهای متروکه
کالاهایی که پس از گذشت چهار ماه در گمرک‌های زمینی و دریایی و پس از گذشت دو ماه در گمرک‌های فرودگاهی به هر دلیلی توسط صاحب آن از گمرک ترخیص نشوند و در انبار گمرک باقی بماند، کالای متروکه شناخته می‌شود. البته زمان ترخیص کالای متروکه را با توجه به اداره‌ی گمرکی که نگهداری می‌شود، می‌توان تمدید نمود که این زمان برای گمرک‌های فرودگاهی دو ماه و برای سایر اماکن گمرکی به مدت چهار ماه می‌باشد.
در خصوص زمان تمدید ترخیص کالای متروکه از گمرک، باید توجه داشت که زمان تمدید ترخیص کالاهای متروکه گاهی برای موسسات تولیدی متغیر بوده، به طوری که این زمان با توجه به صلاح دید اداره‌ی گمرک بیش از چهار ماه در نظر گرفته می‌شود و در برخی موارد نیز این زمان کمتر از چهار ماه تعیین می‌گردد.
یک کالای وارداتی پس از گذشت زمان مجاز ورودش به گمرک در لیست کالاهای متروکه قرار گرفته و به سرعت تاریخ متروکه شدن آن در قبض انبار ثبت می‌شود. گمرک با توجه به قوانین از پیش تعیین شده، یک تاریخ را تحت عنوان تاریخ فروش کنار تاریخ متروکه شدن کالا ثبت می‌نماید و این یعنی، سرانجام کالای متروکه توسط اداره گمرک به فروش می‌رسد.
بنابراین کالای متروکه پس از گذشت یک زمان معین که توسط اداره‌ی گمرک تشخیص داده شده و به صاحبان کالا اعلام می‌شود، به یکی از سه روش حراج، مزایده کتبی و خرده فروشی به فروش می‌رسد. چگونگی انتخاب شیوه‌ی فروش کالای متروکه نیز توسط اداره‌ی گمرک مشخص می‌شود. در هر سه روش تمام هزینه‌های دریافتی از فروش، به اداره‌ی گمرک تعلق نمی‌گیرد بلکه پس از فروش کالای متروکه، اداره‌ی گمرک هزینه‌های خود را در خصوص هزینه‌های نگهداری کالا، فروش کالا، حق بیمه، حمل و نقل و … کسر نموده و در پایان مبلغ باقی مانده از فروش را به صاحب کالا پرداخت می‌نماید. البته صاحب کالا دو سال فرصت دارد تا اسناد و مدارک مورد نیاز برای اثبات مالکیت کالا را به اداره گمرک تحویل داده و مبلغ باقی مانده از فروش کالای متروکه شده‌اش را از اداره‌ی گمرک باز پس گیرد.
نهاد مسئول فروش کالاهای ضبط شده
وظیفه‌ی فروش بارهای متروکه بر عهده‌ی سازمان جمع آوری و فروش اموال تملیکی است. این سازمان به عنوان مسئول فروش کالای متروکه و کالای ضبط شده در گمرک، مسئولیت فروش کالاها را بر عهده خواهد داشت.
