در صادرات کالا و خدمات، سازمان‌ها و ارگان‌های مختلفی وجود دارند که بر کار صادرات نظارت دارند و در امر صادرات باید با آنها تعامل شود و در برخی مواقع لازم است که مجوزهایی از این ارگان‌ها دریافت شود یا گاهی اوقات امکان دارد، تسهیلاتی به صادرکنندگان اعطا شود و لازم است که تجار از این موضوع آگاهی یابند. این فعالیت‌ها توسط نهادهای مهم در امر صادرات صورت می‌پذرد.
نهادهای مهم در امر صادرات
وزارت صمت، گمرک، اتاق بازرگانی، معاونت اقتصادی وزارت امور خارجه و سازمان توسعه تجارت از اصلی‌ترین نهادهای مهم در امر صادرات و تجارت هستند که وظیفه، مسئولیت و خدماتی را به صادر کنندگان ارائه می‌دهند. صادرکنندگان هم باید شناخت خوبی از این نهادها و سازمان‌ها و همچنین خدمات آنها داشته باشند تا هم روند صادرات به سادگی صورت پذیرد و هم بتوانند از تسهیلات و خدماتی که این نهادها برای تجار در نظر دارند، به بهترین شکل بهره ببرند. باید به این نکته توجه داشت که برخی از این سازمان‌ها خصوصی، برخی دیگر دولتی و پاره‌ای دیگر به صورت تشکل‌ها یا سازمان‌های غیردولتی هستند که در زمینه‌ی تجارت فعالیت می‌کنند.
وزارت صنعت معدن و تجارت
وزارت صنعت معدن و تجارت یا وزارت صمت یکی از نهادهای مهم در امر صادرات و از اصلی‌ترین ارگان‌های دولتی در بحث صادرات و تجارت است، که ساختار آن در طول حیاتش، بارها مورد بازبینی و تغییر قرار گرفته است. از جمله اقدماتی که عمدتا از طریق این وزارتخانه صورت می‌گیرد، می‌توان به سیاست‌های تجاری، وضع تعرفه‌ها، وضع قوانین و مقررات صادراتی، تغییر فرایندهای صادراتی، ارائه‌ی آمار و اطلاعات تجاری در کنار بسیاری از موضوعات دیگر، اشاره کرد. بنابراین لازم است که صادرکنندگان همواره تحولات و مسائل پیرامون وزارت صمت را پیگیری کنند.
با این حال، وزارت صمت دارای مجموعه‌ها و دفاتر مختلفی بوده که برخی از آنها مربوط به بحث تجارت و صادرات است و برخی دیگر با حوزه‌های صنایع و معادن مرتبط است. از جمله واحدهای این وزارتخانه که به بحث صادرات مرتبط است، شامل دفتر مقررات صادرات و واردات کالا از چین، سازمان‌های صنعت و معدن و تجارت استان‌ها و مرکز آموزش‌های بازرگانی می‌باشد.
دفتر مقررات صادرات و واردات
این دفتر یکی از زیرمجموعه‌های وزارت صمت به شمار می‌رود که در زمینه صادرات و واردات فعالیت می‌کند و بیشتر فعالیت‌های آن در زمینه‌ی حقوقی و تنظیم مقررات تجاری است، بنابراین این دفتر تاثیر بسیار زیادی بر روی بحث صادرات خواهد گذاشت. از مهم‌ترین اقداماتی که این دفتر بر عهده دارد می‌توان به ایت موارد اشاره کرد.
- بررسی درخواست صدور کارت بازرگانی، ابطال، تعلیق، نظارت، تمدید و مقررات‌گذاری در خصوص آن
- نظارت و ساماندهی فعالیت بازارچه‌های مرزی و فعالیت‌های تجاری در مرز
- تدوین آیین‌نامه‌ها، بخشنامه‌ها و قوانین صادراتی در زمینه‌های مختلف و ابلاغ آنها به سایر ارگان‌ها و فعالان حوزه‌ی صادرات
- نظارت بر حسن اجرای قوانین تجاری، صادراتی، همچنین پیشنهاد و اصلاح قوانین
این مجموعه خود از واحدها و زیرمجموعه‌های دیگری تشکیل شده است که از جمله آنها می‌توان به گروه ثبت سفارش، تنظیم مقررات، مرزنشینان و بازارچه‌های مرزی، کمیسیون ماده یک و گروه کارت بازرگانی اشاره کرد.
سازمان‌های صنعت، معدن و تجارت استان‌ها
این سازمان‌ها به نوعی مرکز اصلی وزارتخانه صمت در استان‌ها به شمار می‌روند. اکثرا نیاز است که صادرکنندگان و تجار در استان‌ها با این سازمان در تعامل باشند. چرا که بازوی اجرایی وزارت صمت در استان‌های مختلف همین سازمان‌های استانی به شمار می‌روند. با این حال، سازمان‌های صمت در سراسر استان‌ها در حوزه‌های مختلف دیگر این وزارتخانه مانند صنایع و معادن نیز فعال هستند. معمولا اکثر آنها دارای یک بخش بازرگانی یا بازرگانی خارجی هستند که صادرکنندگان باید با این بخش درتعامل باشند.
فرایندها و فعالیت‌های اداری مربوط به صادرات در استان‌ها از طریق این سازمان‌ها قابل انجام بوده و در کمتر مواقعی نیاز به مراجعه حضوری در وزارت صمت تهران وجود دارد. علاوه بر انجام فرایندهای اداری تجارت و صادرات، برخی خدمات دیگر مانند ارائه‌ی مشاوره‌های تخصصی در زمینه‌ی صادرات نیز توسط این سازمان‌ها صورت می‌گیرد.
مرکز آموزش‌های بازرگانی
این مرکز یکی از واحدهای مرکز مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی وابسته به وزارت صمت به شمار می‌رود. هدف و ماموریت اصلی مرکز آموزش‌های بازرگانی، ارائه‌ی آموزش‌های تخصصی در خصوص تجارت و بازرگانی است. بسیاری از افراد علاقمند به مباحث تجارت و صادرات، در دوره‌های آموزشی این مرکز شرکت می‌کنند.
معمولا مدرسان این دوره‌ها از خبرگان تجاری در حوزه‌های مختلف هستند. البته این مرکز دوره‌های آموزشی دیگری نیز در سایر حوزه‌ها برگزار می‌کند، اما حوزه‌ی بازرگانی و تجارت بین‌الملل از مهم‌ترین آنها است. البته ارتباط با این گونه مراکز به لحاظ ایجاد شبکه ارتباطی و شبکه‌سازی نیز مفید خواهد بود.
سازمان توسعه تجارت از نهادهای مهم در امر صادرات
سازمان توسعه تجارت اگرچه به نوعی زیرمجموعه‌ی وزارت صمت به شمار می‌رود، اما تا حدود زیادی به صورت مستقل فعالیت کرده و و یکی از نهادهای مهم در امر صادرات است و یکی از مهم‌ترین ارگان‌ها در بحث تجارت به شمار می‌رود. این سازمان از سه معاونت اصلی تشکیل شده که دو معاونت آن کاملا در زمینه‌ی صادرات فعالیت می‌کند.
معاونت توسعه بازارهای صادراتی از جمله معاونت‌های مهم این سازمان بوده که دارای سه دفتر آسیا و اقیانوسیه، عربی و آفریقایی، آمریکا و اروپا است. این دفاتر به صادرکنندگان و تجار کمک می‌کنند تا بهتر و آسان‌تر بتوانند فرایند صادرات را انجام دهند.
از معاونت‌های دیگر این سازمان می‌توان به معاونت توسعه صادرات کالا و خدمات اشاره کرد که این معاونت نیز خود به سه بخش تقسیم‌بندی می‌شود. دفتر توسعه‌ی صادرات محصولات کشاورزی و صنایع تبدیلی، دفتر توسعه‌ی صادرات محصولات معدنی و صنعتی و در نهایت دفتر توسعه‌ی صادرات محصولات دانش‌بنیان سه بخش اصلی این معاونت را تشکیل می‌دهند. صادرکنندگان این محصولات می‌توانند از طریق ایجاد ارتباط با این واحدها، مشاوره و راهنمایی‌های تخصصی دریافت کنند.
لازم به ذکر است که سازمان توسعه تجارت هر ماه نشست‌ها، سمینارها، همایش‌ها و نمایشگاه‌های مختلف را در زمینه صادرات محصولات گوناگون و همچنین صادرات به کشورهای مختلف برگزار می‌کند که تجار می‌توانند از آنها بهره ببدند. از طرفی این سازمان در بسیاری از کشورها دفاتر خود را بازگشایی کرده و رایزنان بازرگانی آن، در این دفاتر مستقر هستند. رایزنان بازرگانی سازمان توسعه تجارت به صادرکنندگان در بحث شناخت کشورها و انجام فرایند بازاریابی صادراتی کمک خواهند کرد. از جمله مهم‌ترین وظایف و مسئولیت‌های دیگر این سازمان می‌توان به این موارد اشاره کرد.
- خدمات مشاوره‌ای، بازاریابی صادراتی و آموزش صادرات به صادرکنندگان و تجار
- اطلاع‌رسانی‌های مختلف تجاری داخل و خارج کشور به تجار و صادرکنندگان
- آشنایی تجار و شرکت‌های ایرانی با روش‌های نوین صادرات و تجارت بین‌الملل
- اعزام تجار و صادرکنندگان در قالب هیئت‌های تجاری به کشورهای مختلف
- کمک به شرکت‌ها و تجار برای حضور در نمایشگاه‌های داخلی و بین‌المللی
- کمک به صادرکنندگان در زمینه‌های بانکی، بیمه‌ای حمل‌ونقل و سایر حوزه‌ها
- برگزاری کارگاه‌ها و سمینارهای آموزشی برای تجار
- انجام کلیه امور اجرایی در خصوص تایید، صدور یا تمدید کارت بازرگانی
- کمک به صادرکنندگان برای ارتباط با تجار و واردکنندگان خارجی
- ایجاد دفاتر سازمان در سایر کشورها، اعزام رایزن‌های بازرگانی برای کمک به تجار
گمرک جمهوری اسلامی ایران
گمرک یکی از نهادهای مهم در امر صادرات و از اصلی‌ترین ارگان‌هایی بوده که تجار و صادرکنندگان در حین فرایند و عملیات صادرات با آن سر و کار دارند. بنابراین باید هم نسبت به قوانین و مقررات گمرکی و هم در خصوص فرایندهای عملیاتی و اجرایی آن اطلاعات و شناخت کافی داشته باشند. گمرک یکی از سازمان‌های زیرمجموعه‌ی وزارت اقتصاد بوده که هم واردکنندگان و هم صادرکنندگان با آن سروکار دارند. بحث ترخیص کالا و امور گمرکی یکی از اصلی‌ترین مباحث در تجارت با هر کشور محسوب می‌شود.
برخلاف سازمان‌های دیگر که به صادرکنندگان در امر صادرات کمک می‌کنند، این سازمان بیشتر وظیفه‌ی انجام فرایندها و رویه‌های مربوط به ترخیص کالا و موارد مرتبط با آن را بر عهده داشته و لازم است که صادرکنندگان با فرایندهای انجام کارها توسط گمرک آشنایی کامل داشته باشند. مهم‌ترین وظایف گمرک مرتبط با بحث صادرات به شرح زیر است.
- اعمال کردن سیاست‌های دولت در بحث صادرات و واردات
- ایجاد تمهیدات مورد نیاز جهت تشویق و تسهیل صادرات
- جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل داده‌های تجاری از میزان صادرات و واردات
- کنترل و نظارت بر عبور و مرور کالا به خارج از کشور
اتاق‌های بازرگانی از نهادهای مهم در امر صادرات
اتاق‌های بازرگانی از جمله تشکل‌های اقتصادی و غیردولتی به شمار می‌روند و یکی از نهادهای مهم در امر صادرات است که نقش بسیار کلیدی در بحث تجارت و صادرات دارند. اتاق بازرگانی ایران که دفتر اصلی آن در تهران قرار دارد و در سراسر استان‌ها نیز دارای دفاتر استانی است. در واقع اتاق‌های بازرگانی هر استان اصلی‌ترین تشکل اقتصادی غیردولتی به شمار می‌رود. ارتباط با اتاق‌های بازرگانی هر استان از آن جهت اهمیت دارد که تجار، بازرگانان، صادرکنندگان و تولیدکنندگان مهم هر استان معمولا به صورت‌های مختلف عضو این اتاق‌ها هستند.
ارتباط و شبکه‌سازی با این افراد می‌تواند کمک شایانی به تجار تازه‌کار کند. معمولا از طریق ثبت‌نام و پرداخت حق عضویت می‌توان خدمات مختلفی را از این اتاق‌ها دریافت کرد. در اتاق‌های بازرگانی استان معمولا نشست‌ها، همایش‌ها و کارگاه‌های مختلفی برگزار می‌شود که شرکت و حضور در آنها می‌تواند به صادرکنندگان کمک کند. براساس قانون از جمله مهم‌ترین خدماتی که اتاق‌های بازرگانی به تجار و صادرکنندگان ارائه می‌دهند، به شزح زیر است.
- صدور کارت عضویت افراد در راستای صدرو کارت بازرگانی تجار
- ایجاد اتحادیه‌ها، سندیکاها و تشکل‌های مشترک بین تجار
- شناسایی بازارهای صادراتی و کم به بازاریابی صادراتی
- کارگاه‌ها، همایش‌ها و دوره‌های آموزشی در زمینه صادرات
- ارائه مشاوره‌های تخصصی در زمینه صادرات کالا و خدمات
- اتاق‌های بازرگانی مشترک با سایر کشورها و ارتباط با کشورهای مختلف
- معاونت دیپلماسی وزارت امور خارجه و سفارت‌خانه‌ها
البته وزارت امور خارجه نقش محوری و کلیدی در زمینه‌ی تجارت و صادرات ندارد. اما همواره یکی از نهادهایی بوده که با ارائه‌ی برخی خدمات به صادرکنندگان در زمینه‌ی بازارهای صادراتی یاری رسانده است. طی سالیان اخیر معاونت دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه تلاش کرده تا نقش پررنگ‌تری را در این زمینه بازی کند. از این رو در بسیاری از کشورها خصوصا کشورهای همسایه یا کشورهایی که با ایران مراودات تجاری زیادی دارند، رایزنان بازرگانی خود را اعزام فعال کرده‌اند.
